Cocuklar, her yas doneminde beden, zihin ve duygu olarak farkli ozelliklere sahip olurlar.
09-01-2015
COCUGUMA ALLAH'I NASIL ANLATABILIRIM?
Cocuklar, her yas doneminde beden, zihin ve duygu olarak farkli ozelliklere sahip olurlar. Bu farkliliklari ebeveynler iyi bilmeli, analiz etmeli ve cocuklarinin mevcut olgunluk seviyelerini dikkate alarak egitim vermelidirler.
Her gelisim doneminde cocugun ihtiyaclari farklilasir, kapasiteleri artar, buna bagli olarak dunyasina giren seylerin suur altlarinda olusturdugu temel dinamikler cocugun fitratini sekillendirir. Bu noktada onem arz eden konu ise, cocuga uygun zamanda dogru bilgilerin dogru bir sekilde aktarilabilmesi ve aktarirlarken de cocugun icinde bulundugu zihinsel ve duygusal olgunlugun dikkate alinmasidir.
Anne-babalar 0-7 yas doneminde cocuklarin sadece somut kavramlari ve varliklari algilayip, onlar hakkinda yorum yapabildiklerini ve sadece somut varliklarla ilgili hayal kurabildiklerini dusunurler. Bu, dogru bir bilgidir, ancak soyut dusunemedikleri icin manevi kavramlarin anlatilmamasi gerektigi, cocugun zihninin karisabilecegi ve ruhsal durumunu olumsuz etkileyecegi dusuncesi de yanlistir. Peygamberimiz kucuk yasta ogrenilenlerin kalici oldugunu bizlere acikliyor. Modern psikolojide de alti yasina kadar cocugun fitratinin sekillendigi bilgisi, cocugun 0-7 yas doneminde ogrendiklerini ve bilincaltina yerlesen kavramlari daha onemli hale getiriyor. ALLAH’a iman, insanin yaratilisinda kendisine yerlestirilen ve tabiati haline gelen bir ozelliktir, ancak Efendimiz’in de buyurdugu gibi anne-baba ve cevre faktoru cocugun dogustan ve fitri olan imanini degistirebilir, farklilastirabilir. Bundan dolayi dogumdan itibaren ALLAH (celle celaluhu) cocugun dunyasina girmelidir. Soyut dusunemedigi icin ALLAH’la ilgili bilincalti kazanimlari engelleyecek tutum ve egitim yontemlerine basvurulmasi buyuk bir hata olur.
***
DETAYA INMEDEN ANLATMALI
Cocugun bulundugu gelisim donemi bu konuda bizim icin en onemli meseledir. Peygamber Efendimiz (sallALLAHu aleyhi ve sellem); “Herkese akil derecesine gore davranin.” buyurmaktadir. Dolayisiyla bizler cocugun kendi hayal dunyasinda zihinlerindeki mevcut kelime hazinesi ve yorumlayabilme becerisi icinde ALLAH’i anlatmaliyiz. ALLAH’in varligi ve sifatlariyla ilgili olarak cocugun anlamlandirabilecegi seyler soylemeli, detaylandirilmis bilgiler vermemeliyiz.
2 yasina kadar cocugu anne-baba yasantisi etkiler
Cocuklara ALLAH’in anlatilmasi ve onlarin suur altlarinda Yuce Yaratici’nin varligina iliskin bilgilerin ve hislerin kazanimi oncelikli olarak bulunduklari ev ortamindan ve anne-babanin kisisel yasantisindan etkilenir. 0-2 yas doneminde henuz konusma ve akici cumle kurabilme olgunluguna sahip olmayan cocuklar, evlerinde bulunan anne-babalarini ve bulunduklari ortami izlerler. Cocuk, ebeveyninin davranislarini ve sergiledikleri davranislarin ev ortamina yaptigi katkilari gozlemledigi kadariyla ruh dunyasinda sekillendirir ve kendine gore bir yorumlamayla beraber bilincaltina yerlestirir. Dinimizde cocugun ilk ogrenmesi gereken kelimenin ALLAH (celle celaluhu) olmasi tavsiye edilmesinin bildigimiz ya da bilemedigimiz bircok hikmeti olabilir; ancak bu konuda bizim bilmemiz gereken, cocugun ruh dunyasina cok kucuk yastan itibaren ALLAH’in (celle celaluhu) girmesidir. Aile ortaminda ve gunluk konusma dilimizde kullandigimiz bircok cumle ALLAH’in varligini cocuga ogreten ilk kavramlari olusturur. “ALLAH’a emanet ol, masaALLAH, ALLAH korusun, ALLAH buyuktur, ALLAH kolaylik versin…” gibi cumleler, cocugun kavram olarak kelime dagarciginda ALLAH’in varligini bilmelerinin temellerini olusturur. Sadece kullanilan cumleler degil, anne-babalarin ellerini acarak diz cokmus bir halde dua etmeleri, birtakim ibadetleri yapmalari ve bu ibadetlerini yaparken icinde bulunduklari manevi hazzin beden dillerine yansimasiyla birlikte, cocuk tarafindan bunlarin gozlenmesi, hep suuraltinda ALLAH’in varligini cocuga hissettiren seylerdir. Buyuk zatlarin hayat hikayelerini okudugumuzda kendilerini cok kucuk yasta yasantisiyla etkileyen insanlarin var oldugunu goruruz.
***
COCUK SUREKLI SORU SORMAYA BASLADIGINDA ONU DINLEYIN VE SABIRLA SORULARINI CEVAPLAYIN (2-5 YAS DONEMI)
Akici konusmaya baslamasiyla birlikte, cocugun gordugu ve hayatina giren seylerle ilgili merakinin artmasi, fazlaca soru sormasina ve her seyi ogrenmek istemesine sebep olur. Soru sorma davranisinin ardi arkasi kesilmeyen bu donemlerde(2-5 yas) anne-babalar, cocugun sorularini hassasiyetle cevaplamali ve gordukleri varliklara iliskin sorduklari sorulari ALLAH’a dayandirarak cevaplama yoluna gitmelidirler. Cevaplari verirken kisa, oz ve dogru bilgilendirme yapmalidirlar. Cocugun anlayamayacagi dusuncesiyle yanlis cevaplar verilmemelidir. Ornegin; “yagmurun nasil yagdigini” soran bir cocuga “ALLAH istedigi icin yagiyor” denmesi bile onlari suphe duymaksizin inanmaya iter. Daha once soylemis oldugumuz gibi dogustan fitri olarak ALLAH’a iman tabiatlarinda vardir.
Bir diger onemli konu ise anne-babanin dine ve dini terminolojiye hakim olmasi ve bunu gunluk hayatinda sikca kullanmasi, yine cocugun ALLAH’a olan ilgisini ve sevgisini bilincaltinda besleyecektir. Soyut dusunemeyen bu yastaki cocuklara kisa ve eglenceli hikayelerle birtakim kavramlar ogretilmelidir. Cocuk, sefkatin ne oldugunu guzel bir hikayeyle anlayabilecegi gibi, merhamet, sevgi, yardimseverlik gibi kavramlar da ALLAH’a adim adim ulastiracak kavramlar olacak sekilde hikayelestirilerek anlatilabilir. Peygamber Efendimiz’in uygulamalari icerisinde ALLAH inancini verecek dualar, siirler ve guzel cumlelerin cocuklara ezberletilmesi gibi yontemler soylenebilir. Ayrica hal dili ve ortamin cocuk uzerindeki tesirini de gosterme sadedinde Peygamberimiz’in, torunu Hazret-i Umame’yi omzuna alarak namaz kildigi esnada egilirken onu yere birakmasi, kalkarken de yeniden omzuna almasi ornek olarak verilebilir.
Zihinsel olgunlasmayla birlikte 5-8 yaslarindaki cocuklar, ALLAH’a iliskin hayal dunyalarinda birtakim benzetme ve konumlandirmalar yapabilirler. Sadece anne-babasini yegane guclu olarak dusunen cocuk, bes yasindan itibaren anne-babasinin her seye guclerinin yetmedigini anlar ve kainattaki her seye gucu yeten bir varligin oldugunu hissedebilir. Ancak soyut dusunemedigi ALLAH’i buyuk bir insan, iliski kurma olcusune gore bir cami imami ya da gordugu herhangi buyuk bir cisme benzetebilir. Bununla birlikte her ne kadar ALLAH’i (celle celaluhu) bir konumla ozdeslestirse de O’nun gorunmez oldugunu 7-8 yaslarinda algilayabilir.
Cocuklar cevrelerindeki her sey hakkinda bir yorum yapabildikleri icin doga, insan ve kainattaki her varlikla ALLAH’i (celle celaluhu) iliskilendirerek cocuga hikayeler anlatilmali ve ornekler verilmelidir. Insanin zayif, aciz ve sikintili oldugunda ALLAH’in (celle celaluhu) yardim edecegi ve sikintilari azaltacagi anlatilmalidir.
7-9 YAS DONEMI
Bu yaslardaki cocuklar ALLAH'in zati ile ilgili sorular sormaya baslar. Cocuklarin arkadaslarina 'Sen ALLAH'a inaniyor musun?' sorusunu sormaya basladiklari yas bu yastir. Cocuk ilk defa bu yasta 'Inanilan ve inanilmayan bir ALLAH'in var oldugunun' farkina varir. Bu yas grubu cocugu varliklar âlemi ile onlari yaratan arasinda sevginin otesindeki yaraticilik iliskisini kurmaya baslar. ALLAH'in yaratan, duyan, bilen, goren, nimetleri veren, terbiye eden, rizik veren, hastaliklari iyilestiren ALLAH oldugu anlatilmalidir. Bu acidan bu yaslardaki egitim gorme ve izleme temelli egitim olmalidir. Cocugun etrafinda gordugu varliklarin renk, guzellik, sekil ve duzeninden haberdar olmasi, bunlari fark edebilmesi ve bunlari yaratanin ALLAH oldugunu anlamasi saglanmalidir. Bu yaslarda cocuk anne babasiyla oyun oynamayi birakir ve arkadaslari ile televizyon izlemeye ve oyun oynamaya baslar. Bu sebeple din egitiminin oyunlarla, nese verici kitaplarla, cizgi filmlerle ve bulmacalarla verilmeye baslamasi gerekir.
9-14 YAS DONEMI
Soyut dusunebilme kabiliyeti bu yaslarda kazanilir. Bu yaslarda cocuk iki zihni durum gelistirir. Bir taraftan soyut dusunebilirken, diger taraftan ailesine ve aile buyuklerine karsi sorgulayici, reddedici, catismaci tepkiler gelistirir. Bu sebeple bu yillardaki din egitimi aile bireylerinden ziyade arkadas cevresi, cami ve okulla verilmelidir. Babaanne ve dede gibi figurler bu yaslarda anne babalardan daha etkili olabilir. Cocuklar bu yaslarda kendi baslarina kitap okumaya baslayacaklarindan veya televizyon seyredip internete gireceklerinden anne babanin sorumlulugu artarken kontrolu azalir. Bu da cevre faktorlerinin kontrol edebilmenin onemini artirir.
Cocuga ALLAH’i anlatirken sunlara dikkat edin;
* Cocugun bulundugu gelisim donemi ozellikleri iyi bilinmelidir.
* Gelisim donemi dikkate alinarak ALLAH’tan (celle celaluhu) bahsedilmelidir.
* ALLAH’a (celle celaluhu) imanin fitraten cocukta var olan bir durum oldugu bilinmelidir.
* Cocuk soyut kavramlari dusunemiyor diye bu mevzulari yok saymak yanlistir.
* Anne-babalarin ev ortaminda kullandiklari guzel cumlelerin cocuk tarafindan gozlendigini ve bunlarin onda suuralti olusturdugunu bilmelidirler.
* Akici konusmaya basladigi donemlerde cocuklarin sorduklari tum sorulara ALLAH’la iliski kurularak cevap verilmelidir.
* Soyut kavramlarla ilgili hikaye ve masallar cocuklarin daha kolay algilamasini saglar.
* Anne-babanin manevi yasantisina olan hassasiyetleri cocuk tarafindan hissedilebilir.
* Kainattaki gerceklesen her bir olayla ilgili sorduklari sorulari ALLAH’la (celle celaluhu) iliskilendirmek gerekir.
* Gereksiz ayrinti ve teferruata girilmemeli, genel seyler soylenmelidir.
* Cocugun merakli ve istekli oldugu anlar secilerek bilgilendirme yapilmalidir.
* ALLAH’la (celle celauhu) ilgili cocuga antipatik gelebilecek gozdagi vermelere ya da terbiye edici olacagini dusundugumuz korkutmalara siginmamaliyiz.
